Mijn buren hebben net zonnepanelen geïnstalleerd. Dat is niet iets dat jaloezie zou moeten opwekken, maar dat doet het wel. Ik zou het ook graag willen doen maar dan moeten er een paar veranderingen in onze omstandigheden komen. Ik begon me wel af te vragen waarom ze het hadden gedaan en waarom we het wilden.
Ze zijn zeker niet alleen. Vooral in het afgelopen jaar is er een reële toename van het aantal geïnstalleerde panelen, met meer dan 100.000 installaties in alleen al 2013, meer dan het dubbele van het eerder geïnstalleerde totaal.
Het gebruik van panelen is vrij recent en wordt beïnvloed door subsidieprogramma’s, hoewel niet altijd zoals je zou verwachten. Er was een subsidieprogramma van 2008 tot 2010. Het was een betaling van €0,33 per kilowattuur (ruim meer dan je normaal aan elektriciteit betaalt). Het lijkt niet tot veel toename te hebben geleid afgaande op bovenstaande grafiek. Het afschaffen van de subsidie lijkt paradoxaal genoeg veel meer goed te hebben gedaan. Die afschaffing leidde ertoe dat Urgenda actie ondernam – ze begonnen Wij Willen Zon, die bulkaankopen van zonnepanelen uit China organiseerde tussen november 2010 en mei 2013 en daarmee het installeren van zonnepanelen in Nederland aanzwengelde. Ze hebben besloten dat ze hun doelen hebben bereikt en het programma hebben stopgezet, maar zijn opgevolgd door andere groepen die vergelijkbare programma’s aanbieden.
De andere subsidie, die wel een groot effect had, werd in 2012 onderhandeld door GroenLinks in het Lenteakkoord. Het was een subsidie van 15% op zonnepaneelmaterialen. Dit leidde tot 90.000 installaties. Maar die pot geld is opgebruikt en er zijn geen huidige subsidies, hoewel je nu de 21% btw kunt terugkrijgen (wat meer is dan de subsidie was, hoewel je misschien niet hetzelfde voelt omdat het geen “gratis” geld is). Sommige steden bieden ook goedkope leningen voor energie-efficiënte veranderingen, waaronder zonnepanelen. Maar zelfs zonder de subsidie installeren mensen nog steeds panelen, zoals onze buren, dus er moeten redenen zijn.
O, ik weet dat er een goede financiële reden is om over te stappen op zonne-energie: het blijkt dat de subsidie financieel niet zoveel verschil maakte en na ongeveer 10-11 jaar wordt de investering terugbetaald via lagere betalingen voor energie, waarna er een groot rendement is, veel hoger dan elke spaarrekening, zoals u kunt zien in deze grafiek:
Het blijkt ook uit onderzoek dat het toevoegen van zonnepanelen aan het huis de waarde ervan verhoogt. Dat betekent dat, zelfs als je verhuist, je waarschijnlijk je investering op zijn minst terugverdient.
En de kosten van panelen zijn ver naar beneden gegaan. Aan het einde van 2012 was het de helft van wat het was in 2010, zoals je kunt zien.
Het is nog opvallender als je verder terug in de geschiedenis kijkt:
Bovendien is het zeker niet moeilijk om de panelen te installeren. Veel bedrijven leveren deze service. Voor mijn buren duurde het slechts een dag voordat hun huis door zonne-energie werd aangedreven.
Maar hoewel dit alles de barrières vermindert kan ik nog steeds moeilijk zeggen dat het installeren van zonnepanelen de must-do optie in Nederland is. Het is financieel verantwoordelijk, maar alleen op de lange termijn, en de korte-termijnbeloningen zijn klein, omdat theoretisch gezien geld bespaard op elektriciteit moet worden terugbetaald aan het spaargeld of leningen die de installatie hebben gefinancierd. En alle overtollige elektriciteit die in het net wordt teruggevoerd, wordt betaald, maar alleen tegen het tarief dat de leverancier zelf voor zijn elektriciteit rekent. Daar zitten dus niet alle belastingen en toeslagen bij, terwijl die het grootste deel van de rekening uitmaken. Dus de eigenaar van het zonnepaneel wordt uitbetaald op 6-7 eurocent per kWh in plaats van de 21-23 eurocent of zo dat het bij de elektrische bedrijf kost.
Het vreemde met zonnepanelen is dat ik weet dat duidelijk is aangetoond dat de meeste mensen toekomstige inkomsten en besparingen niet op waarde schatten, dus het leek me niet dat deze financiële redenen op zichzelf overtuigend genoeg zouden zijn. Er zijn tenslotte veel andere slimme financiële beslissingen die mensen ook niet nemen.
Dit alles leidde bij mij tot de hypothese dat de mensen die zonnepanelen installeren het vooral om andere redenen, hetzij vanwege hun milieuvoordeel of de onafhankelijkheid die het biedt van energiebedrijven en stijgende energiekosten. De financiële voordelen bieden dan een rechtvaardiging voor het doen van iets dat toch gewenst is, en aangezien deze het meest logische lijken, zijn dat de redenen waarover we het vaak hebben.
En het zien van de panelen rondom is ook overtuigend – natuurlijk kunnen al die andere mensen het niet fout hebben! Er zijn nu naar schatting 162.000 installaties, waarvan 70% op huizen van particulieren. Een paar zeer ruwe berekeningen geven de schatting dat 3-4% van eengezinswoningen zonnepanelen hebben. En in een relatief welgestelde woonwijk als de onze liggen er best wel veel panelen, wat invloed heeft op anderen die denken aan installatie.
En er zijn andere nudges. In het geval van mijn buren was er een directe nudge: de man kreeg via zijn werkgever een deal aangeboden op panelen, waardoor hij het onderzoek deed (en uiteindelijk bij een andere leverancier uitkwam). Maar ik denk niet dat hij de moeite zou hebben genomen om het onderzoek te doen als hij niet al had gedacht dat het een interessant idee was.
Er is ook bewijs voor deze andere motivaties. Uit een onderzoek van Ecofys (nu Navigant) en Wageningen Universiteit bleek het dat mensen die al energie besparen, eerder geneigd zijn zonnepanelen te installeren. Een andere interessante uitkomst was dat mensen die de panelen hebben geïnstalleerd vaak een verdere verlaging in hun energieverbruik bereiken, wat nog directer wijst op het verlangen naar milieudoelen als motivatie. Als de primaire motivatie financieel was, denk ik dat we eerder het rebound-effect zouden zien dat het onderzoek verwachtte, met mensen die hun gebruik opvoeren door de lagere kosten. En in Australië vonden ze in 2009 dat 53% van de huishoudens met zonnepanelen de panelen installeerde om hun koolstofvoetafdruk te verminderen en 43% wilde de opwekking van hernieuwbare energie in Australië vergroten. Slechts 19% wilde zijn energierekening verlagen.
Dit alles betekent dat diegenen die het gebruik van zonnepanelen willen promoten, zich moeten profileren via gezinnen die ze hebben geïnstalleerd. Die gezinnen moeten laten zien hoe blij ze zijn met de panelen en hoe leuk ze het vinden om milieuvriendelijk te doen en hoe ze graag vrij zijn van energiebedrijven. Doe daarbij de financiële informatie om de beslissing te helpen voltooien en waarschijnlijk gaan veel mensen overstag. Initiatieven als de Haagse Gluren bij de Groene Buren of Zonnedagen zijn goede voorbeelden (allebei niet meer actief).
Natuurlijk zijn al deze redeneringen alleen van toepassing op Nederland. Op andere plaatsen, met name Duitsland, is de motivatie voor het installeren van zonnepanelen heel anders. In Duitsland heeft de overheid, net als in enkele andere landen, feed-in-tarieven gebruikt om met succes een zonne-industrie op te starten.
Een feed-in-tarief is een gegarandeerde prijs voor energie die wordt teruggevoerd in het net, met de bedoeling om de kosten voor het installeren van de technologie te compenseren. Verhoogde kosten worden dan wel verhaald aan consumenten via een toeslag op energie. Deze strategie leidde ertoe dat zonnecapaciteit recht omhoog schoot in Duitsland en veel mensen naar hen kijken als een voorbeeld. Maar consumenten protesteren tegen de verhoogde tarieven. Dankzij de lagere kosten van panelen (wat in feite een van de doelstellingen van het programma was, om de kosten te verlagen door een grote markt te ontwikkelen) werden de feed-in-tarieven verlaagd tot 66% van eerdere niveaus voor het derde kwartaal van 2012. Hoewel dat jaar nog steeds een recordaantal installaties plaatsvond, bevonden de meeste daarvan zich in de eerste drie kwartalen van 2012 en zagen we in 2013 een scherpe daling.
Het is zelfs de vraag of een gegarandeerd tarief nog steeds nodig is, en zo ja, op welk niveau, omdat de lagere kosten van panelen leiden tot netpariteit. En het geval van Spanje is enigszins waarschuwend. Ze probeerden ook het feed-in-tarief, maar moesten het in 2008 met de crisis voortijdig en met terugwerkende kracht annuleren. Dat leidde tot boze investeerders die geen winst kunnen maken. Andere landen, zoals Italië, hebben het iets beter gedaan.
Gezien deze verschillende geschiedenissen, zou het zeer interessant zijn om een vergelijking te maken tussen de eigenaren van zonnepanelen in Nederland en Duitsland, zowel hun motivatie vóór installatie als hun energieverbruik ná installatie. Als degenen in Duitsland meer gemotiveerd zijn door wat ze kunnen verdienen, zou er dan een rebound-effect worden gevonden of zouden mensen willen maximaliseren wat ze terug verdienen door minder te gebruiken, of zouden ze dezelfde motivatie hebben als de Nederlanders? Als het feed-in-tarief meer wordt verlaagd of zelfs afgeschaft, zullen mensen dan zonne-energie blijven installeren of lijkt het het niet meer waard te zijn zonder de inkomsten die ermee kunnen worden gemaakt?
Het zal ook interessant zijn om het energiegedrag van mensen te volgen naarmate zonnepanelen steeds vaker voorkomen. Ik kan me voorstellen dat naarmate ze vaker voorkomen ze worden geïnstalleerd door mensen met minder motivatie voor milieu/onafhankelijkheid. Zal er dan een rebound-effect zijn onder die mensen? Of zullen ze het idee internaliseren dat ze door de installatie meer milieuvriendelijk zijn en hun andere gedrag beginnen te veranderen?
In elk geval, na al dit onderzoek te hebben gedaan heroverweeg ik onze aarzeling om de panelen te installeren. We zouden misschien toch een voorbeeld kunnen worden van beïnvloed worden door de buren. Als je in hetzelfde schuitje zit en in Nederland woont, is hier een goede lijst met dingen waar je rekening mee moet houden.
Update: we hebben in januari 2015 zes zonnepanelen laten plaatsen en hebben nu een elektriciteitsrekening van bijna nul!
