Je kunt het ze niet gewoon vertellen

Je kunt het ze niet gewoon vertellen

“Als je mensen duidelijk vertelt hoeveel energie en water een lange, luxueuze douche kost, en wat de huidige trend is, gaan ze er zeker over nadenken. Ik weet dat zeker.”

Aldus Renée Bergkamp, directeur van Vewin, de Nederlandse lobbygroep voor waterbedrijven, die over de huidige campagne om mensen minder water te laten gebruiken tijdens het douchen sprak, zoals de NOS op 4 september meldde. Het probleem is dat het “gewoon vertellen” heel waarschijnlijk niet gaat werken.

De trend waarnaar ze verwijst, is dat mensen nu 9 minuten douchen en 51 liter water gebruiken (plus de energie die wordt gebruikt om dat water te verwarmen), terwijl ze in 1992 40 liter in 7,5 minuten gebruikten. Jonge mensen gebruiken nog meer: 90 liter per douche. De oproep is dat we allemaal naar 5 minuten (28 liter) gaan. Wat ze niet zei (of niet werd gemeld of ze dat deed) was dat hoewel de meeste huishoudens in Nederland minder water gebruiken dan voorheen, douches het enige gebruik van water zijn dat toeneemt en dus het belangrijkste doel voor waterbesparing in huishouden.

Het eerste probleem met de verklaring van Bergkamp is dat de dagelijkse besparingen per persoon in geld niet echt enorm zijn. In een plaats zoals Nederland laten de watertarieven zien dat we eerder teveel water hebben dan te weinig. Ze zijn gemiddeld €0,0015 per liter. Energieverbruik is iets duurder, maar niet veel meer. Het kost ongeveer € 0,005 om een liter op te warmen van 10 tot 40 graden. De totale kosten zijn dus € 0,0065 per liter, wat betekent dat een luxe douche van 90 liter €0,585 kost, de douche van de gemiddelde persoon €0,3315 en de gewenste snelle douche maar €0,182. Voor de gemiddelde persoon is 15 cent per dag niet echt een stimulans om het douchegedrag te veranderen.

Natuurlijk, voor een gezin is het niet niks over een jaar. Ervan uitgaande dat mensen iets meer dan vijf keer per week douchen, zouden de 90 liter gebruikers €154 per jaar uitgeven om te douchen, terwijl degenen die 51 liter gebruiken €87 euro zouden uitgeven. Douches van 5 minuten zou jaarlijks slechts €48 kosten. Zo zou een gemiddeld gezin van vier personen die van de gemiddelde naar de snelle douche gaan €156 per jaar besparen. Of dat een flinke financiële prikkel is hangt af van het gezin maar omdat het zo verborgen is in de rest van het water- en energieverbruik en verspreid over het jaar, zou ik zeggen dat het voor de meesten niet voldoende is om verandering te veroorzaken.

Het tweede, veel grotere probleem is echter dat dit citaat voorbijgaat aan wat er bekend is over gedragsverandering. Zelfs als de financiële prikkels veel groter zouden zijn, zou er op rekenen om douchegedrag te veranderen nog steeds problematisch zijn. Er is veel bewijs dat ons vertelt dat financiële prikkels niet altijd werken, vooral als ze klein zijn en zo verborgen. Bovendien is er ook heel wat bewijs dat het veranderen van gewoonten één van de moeilijkste dingen is om te doen en dat er veel meer nodig is dan alleen feiten en logica. En met de profielen die ze hanteren zal de gemiddelde doucher zich gerechtvaardigd voelen door zowel hun conformiteit met sociale normen als hun ‘superioriteit’ ten opzichte van die verkwistende jonge mensen en is het misschien nog minder waarschijnlijk dat ze zullen veranderen.

Maar Bergkamp kan misschien verexcuseerd worden. Het lijkt er namelijk niet op dat mensen verleiden om minder water te gebruiken eigenlijk een van de belangrijkste beleidsterreinen van Vewin is. De campagne om de douchetijd te verminderen komt eigenlijk van het programma WaterSpaarders, een initiatief van het WWF, Unilever en de Missing Chapter Foundation, een organisatie opgericht door prinses Laurentien om de stem van kinderen en jongeren in te brengen in plannen voor een duurzame toekomst. Vewin is een supporter van WaterSpaarders en Bergkamp werd geciteerd op de dag van hun grote actie, in plaats van het perspakket te gebruiken.

En de WaterSpaarders-strategie houdt rekening met het idee dat je kan niet alleen feiten overbrengen en verwachten dat ze werken. Ze hebben leuke prompts ontwikkeld: shampooflessen die door de kinderen zijn versierd om mensen eraan te herinneren minder te douchen. En ze hebben een scholenprogramma om kinderen te laten concurreren om het meeste water te besparen tijdens het douchen. Ze zijn ook niet gericht op de kosten van douchen, maar meer op de vermindering van het energieverbruik, wat veel beter is als doel, en meer zou moeten aanslaan bij mensen dan een kleine en verborgen financiële prikkel.

Wat ook interessant is, is dat WaterSpaarders aandacht heeft besteed aan onderzoek bij het ontwerpen van hun campagne. Hun FAQ:

Wat is de theorie achter hoe WaterSpaarders werkt?

Hoe kun je Nederlanders sneller laten douchen?

Het veranderen van juist dit soort gedrag is extra moeilijk. Lekker lang douchen is immers net zoiets als een verslaving: je krijgt er elke keer dat je het doet een fijn gevoel van. Om douchegedrag toch proberen te veranderen, wordt gebruik gemaakt van enkele belangrijke inzichten. Bijvoorbeeld:

– als we willen dat mensen een gewoonte vervangen door een nieuwe gewoonte, moeten we dat doen volgens moderne inzichten uit de psychologie die gedragsverandering verklaren in een aantal logische stappen. Hier zijn verschillende modellen voor;

– om succesvol te zijn moeten we niet werken met rationele argumenten of met angstbeelden, maar juist via de as van ‘het sociale brein’; uiteindelijk laten mensen zich als het om gedrag gaat het meest beïnvloeden door andere mensen. Vooral als die mensen hun eigen kinderen zijn.

Kinderen zijn de beste reden om aan de toekomst van onze planeet te denken – en daarom aan het verbruiken van minder warm water – en ze zijn binnen een gezin bovendien de beste ‘verandermanagers’. Kinderen zijn daarom de spil in de WaterSpaarders campagne.

Ik kan natuurlijk niet weten met welke informatie de NOS-verslaggever moest werken, maar het is interessant dat ze ervoor hebben gekozen om de financiële en technische aspecten te citeren (het artikel citeert Bergkamp en Ric de Jong van KIWA, een certificeringsbedrijf dat technologie test) in plaats van te praten over de menselijke kant van gedragsverandering of de daadwerkelijke campagne van WaterSpaarders. Deze focus op financiën en technologie komt veel te vaak voor en werkt echt niet. Net als WaterSpaarders zelf moeten we aandacht besteden aan de menselijke kant.

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.